Η Παιδαγωγική προσέγγιση του παραμυθιού και η συμβολή του στην εξέλιξη της μαθησιακής-λεκτικής ολοκλήρωσης του παιδιού στις ιδιαίτερα μικρές ηλικίες
1. Ψυχοκινητική→ευχαρίστηση, ικανοποίηση, ξεκούραση
2. Συγκέντρωσης→εστίαση, προσοχή, άσκηση μνήμης
3. Διηγηματική ευχέρεια→αφήγηση, περίληψη, διάκριση σημαντικών στοιχείων
4. Μαθησιακή→λεξιλόγιο, δομή πρότασης
5. Γνωστική→ήθη και έθιμα, γεωγραφικοί τόποι, ιστορικά ταξίδια, λαοί και διοικήσεις, ρούχα, εργαλεία, προϊόντα
6. Παιδαγωγική→αναγνώριση συμπεριφορών, σχολιασμός, περιγραφή, κριτική, ταύτιση, ρόλοι και χαρακτήρες (που τους συναντάμε και πως τους αναγνωρίζουμε), προετοιμασία για μια επέτειο, επίσκεψη, ένα μάθημα (χωρίς να μιλήσουμε απευθείας γι΄ αυτό)
7. Κριτικής άσκησης→Διάκριση μύθου, διάκριση ψεύδους και υπερβολής από την πραγματικότητα, χρήση και σκοπιμότητα της υπερβολής
8. Συμμετοχικής διαδικασίας→Μετατροπή του παραμυθιού σε δρώμενο ή διήγηση με μικρές αλλαγές ανάλογα με τις ιδέες των παιδιών
9. Απελευθέρωσης ή χαλιναγώγησης της φαντασίας→χρήση της στη ζωή και την καθημερινότητα, στις γνώσεις και στις σχέσεις
10. Επεξεργασίας της γραφής→Χρήση λεξικολογικών, μορφολογικών, συντακτικών δομών και μορφών, συζήτηση λογοτεχνικής προσέγγισης, συγγραφή ανάλογου κειμένου.
Σαφώς η ηλικία είναι εκείνο που ορίζει το είδος και το ύφος των παραμυθιών, τα θέματα των ιστοριών, την εικονογράφηση, το μέγεθος των γραμμάτων και τον τύπο της γραμματοσειράς, την έκταση του παραμυθιού και την πολυπλοκότητα που είναι δοσμένο.
Η ηλικία επίσης ορίζει και τις παραμέτρους που επιλέγουμε να δουλέψουμε, την έκταση που θα δώσουμε σε αυτές, καθώς και τη σειρά και αναλογία με την οποία θα προσφερθούν προς επεξεργασία.
Πολύ συχνά, η αποτελεσματικότητα του παραμυθιού ελαχιστοποιείται, διότι δεν γίνεται σωστή επιλογή των παραπάνω κριτηρίων (παραμέτρων). Πολλές φορές δίνεται υπερβολική έμφαση στην ψυχαγωγική παράμετρο του παραμυθιού, γεγονός που μειώνει τις λοιπές, πιθανά σε κάποιες περιπτώσεις αποτελεσματικότερες, πλευρές του. Ακόμα, αρνητικό μπορεί να αποβεί το να επιλεχθούν προς επεξεργασία ποικίλες παράμετροι ταυτόχρονα, γιατί αυτό προκαλεί σύγχυση ως προς την αναλογία σημαντικότητας της καθεμίας.
Βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσει η ψυχαγωγική πλευρά του παραμυθιού (είτε αυτό λέγεται είτε διαβάζεται στα παιδιά είτε διαβάζεται από τα ίδια τα παιδιά) είναι να μπορεί να γίνει κατανοητό σε επίπεδο διηγηματικό, μαθησιακό, γνωστικό, παιδαγωγικό.
Αυτό σημαίνει, ότι ανάλογα με το επίπεδο των παιδιών, το παραμύθι πρέπει να έχει σαφή αρχή, μέση και τέλος, με διαδοχή πράξεων, χρονικά ή αιτιακά.
Όλα αυτά πρέπει να αποδίδονται με συντακτικές και λεξιλογικές δομές σύστοιχες με τις γνώσεις των παιδιών. Πρέπει ακόμα το παραμύθι να αναφέρεται σε όντα, γεγονότα, πράξεις οικείες στα παιδιά. Η καινούρια γνώση (είτε αυτή είναι πιο σύνθετες μορφές έκφρασης είτε έννοιες καινούριες είτε παρεμβαίνουσες πληροφορίες στη ροή της βασικής δομής «αρχή – μέση – τέλος») πρέπει να αποτελεί το ακριβώς επόμενο βήμα από το γνωστικό σημείο που ήδη βρίσκονται τα παιδιά με τα οποία δουλεύουμε.
Ας μην ξεχνάμε ότι, ο παραμυθάς ο καλός είναι αυτός που σε παίρνει και σε πάει σιγά-σιγά σε έναν άλλο κόσμο και σου δίνει σιγά-σιγά πάλι όλα τα δεδομένα που χρειάζεσαι για να δεις τον κόσμο που σου προσφέρει, να κατανοήσεις τις σχέσεις μέσα σ΄ αυτόν και να τον περπατήσεις.
Είναι πολύ χρήσιμο να θυμόμαστε ότι, η μάθηση γενικότερα αφομοιώνεται και αναπαράγεται ως μια αφήγηση.
Το παιδί, όχι μόνο στο σχολείο, θα κληθεί να μάθει πράγματα και να τα πει με μορφή αφηγηματική και με το κατάλληλο για την περίπτωση λεξιλόγιο. Το παραμύθι όμορφα λοιπόν εισάγει το παιδί σ΄ αυτήν την διαδικασία των αλληλένδετων γεγονότων που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα.
Στόχοι είναι: να μπορέσει το παιδί να απαντήσει σε σχετικές με το παραμύθι ερωτήσεις αλλά και να μπορέσει το ίδιο τελικά με τη βοήθεια εικόνων να το αφηγηθεί ξανά. Στην αρχή με την απλή, βασική δομή και σιγά-σιγά πιο πλούσια, πιο γεμάτα. Μετά, αφού αυτό επιτευχθεί, τότε πιο εύκολα και αβίαστα μπορούν να δουλευτούν οι παράμετροι της παιδαγωγικής, της συμμετοχικής διαδικασίας, της φαντασίας, της επεξεργασίας της γραφής. Σαφώς, απαραίτητο πλαίσιο είναι να υπάρχει η συγκέντρωση των παιδιών και η εστίαση της προσοχής τους κατά την όλη διαδικασία.
Καλό είναι, ειδικά όταν οι γονείς λένε παραμύθια, να ξεκινούν με παραμύθια με τα οποία οι ίδιοι νιώθουν εξοικειωμένοι, ίσως απ΄ τα δικά τους παιδικά χρόνια. Τότε η διαδικασία είναι πιο εύκολη γι΄ αυτούς.
Κατανοούμε ότι, ειδικά όταν αναφερόμαστε σε παιδιά με καθυστέρηση λόγου ή με δυσκολίες μάθησης, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να γνωρίζουν οι δάσκαλοι και οι γονείς το υλικό που μπορούν ευκολότερα να επεξεργαστούν τα παιδιά αυτά, τη μεθοδολογία αλλά και τις παραμέτρους πάνω στις οποίες, στην εκάστοτε περίπτωση, θα πρέπει να εστιάσουν.
Η απλή δομή πρότασης με υποκείμενο - ρήμα - αντικείμενο ή κατηγορούμενο και με 5 ως 8 το πολύ λέξεις, βοηθούν στην κατανόηση της πληροφορίας και της ροής της. Επίσης το υποκείμενο καλό είναι να γίνεται φανερό σε κάθε πρόταση (ακόμα και αν υπήρχε στην προηγούμενη).
Οι δευτερεύουσες προτάσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ και όταν αυτό γίνεται, να μην υπερκαλύπτουν τη σημαντικότητα της πληροφορίας της κύριας πρότασης. Οι στόχοι του παραμυθιού επιτυγχάνονται πραγματικά όταν αυτό δεν ξεπερνά τις είκοσι-τριάντα προτάσεις. Η κάθε πρόταση θα πρέπει να φέρει μια πληροφορία ολόκληρη και καλό είναι να μην εναλλάσσονται πολλοί χρόνοι στα ρήματα που χρησιμοποιούνται.
Μια απλή, εύληπτη εικόνα ή σκίτσο που να μην αποσπά με κάποιο στοιχείο της ιδιαίτερα την προσοχή από το όλον της προσφερόμενης πληροφορίας (εκτός βέβαια αν αυτός είναι ο στόχος), βοηθά το παιδί σταδιακά να μπορέσει, βλέποντας μόνο την εικόνα, να αναπαράγει το παραμύθι και τελικά, ενθυμούμενο την εικόνα, να κάνει αφήγηση.
Ο τρόπος ανάγνωσης σαφώς βοηθά στη λειτουργία του κειμένου. Πέρα από το αργά, σταθερά, ζωντανά, εκείνο που βοηθά ιδιαίτερα είναι ο ρυθμικός, ελαφρά συλλαβιστός τρόπος με συχνές παύσεις αναπνοής, σαν να μπαίνουν «μικρά» κόμματα εκεί που εννοιολογικά ταιριάζουν.
Παράλληλα όταν με το δάκτυλο δείχνουμε στα σημεία της εικόνας που η πρόταση αναφέρεται καθώς την εκφέρουμε, επίσης, αυτό βοηθά τόσο στην κατανόηση του κειμένου όσο και στην ευκολότερη αναπαραγωγή του μετά από το παιδί. Χρήσιμο είναι, όταν δουλεύουμε με ομάδα παιδιών, κάθε παιδί να έχει μπροστά του το δικό του αντίτυπο παραμυθιού, να ΄χει άμεση οπτική επαφή με το υλικό, να μπορεί. άνετα να δείχνει και άμεσα να «παλεύει» με το υλικό αυτό, προφορικά και γραπτά.
Ελπίζουμε ότι οι παραπάνω πληροφορίες διαγράφουν τον στόχο της προσπάθειας και εισαγωγικά βοηθούν στον τρόπο της παρουσίασης του υλικού, ώστε να επιτελείται ευκολότερα ο στόχος αυτός.
Μαρία Ρουσοχατζάκη
Λογοπαθολόγος M.S., C.C.C. – Συγγραφέας Παιδικών Βιβλίων
www.mrous.gr
E-mail : This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Facebook : Μαρία Ρουσοχατζάκη (Maria Rousochatzaki)
Youtube: Μαρία Ρουσοχατζάκη
